Αναλύοντας τη γλουτένη

Τι είναι η γλουτένη;

Ο όρος γλουτένη χρησιμοποιείται για να περιγράψει μιας πρωτεϊνικής φύσεως κολλώδης ύλη, που βρίσκεται στους σπόρους δημητριακών, όπως το σιτάρι, το κριθάρι και η βρώμη. Η γλουτένη βρίσκεται στο ενδόσπερμα του σπόρου (ένα είδος ιστού που υπάρχει στους σπόρους που προορίζονται για αλεύρι). Βασική της λειτουργία είναι να θρέφει το φυτό κατά τη διάρκεια της βλάστησής του.

Η γλουτένη αποτελείται από εκατοντάδες πρωτεΐνες της ίδιας οικογένειας, οι οποίες κατατάσσονται σε 2 βασικές κατηγορίες:

1. Τις γλιαδίνες, που προσδίδουν στη ζύμη την ιδιότητα να φουσκώνει κατά το ψήσιμο.
2. Τις γλουτενίνες, που ευθύνονται για την ελαστικότητα της ζύμης, προσδίδοντας συνοχή στο τρόφιμο.

Δεν περιέχουν όλοι οι σπόροι των δημητριακών γλουτένη. Το καλαμπόκι, το κεχρί, το φαγόπυρο, η κινόα, το καστανό και το άγριο ρύζι και ο αμάραντος, είναι μερικές τροφές που δεν περιέχουν γλουτένη. Το πίτουρο βρώμης είναι επίσης ελεύθερο γλουτένης, αλλά διατρέχει υψηλό κίνδυνο «επιμόλυνσης» κατά την επεξεργασία του, αν έρθει σε επαφή με άλλα είδη που περιέχουν γλουτένη.

 

Τι σημαίνει διατροφή χωρίς γλουτένη και πότε προτείνεται;

Τις τελευταίες δεκαετίες η δίαιτα ελεύθερης γλουτένης προωθείται από πολλούς ως ένα ισορροπημένο υγιεινό πρότυπο και ως αποτελεσματική μέθοδος διαχείρισης του σωματικού βάρους. Το φαινόμενο υιοθέτησής της, μάλιστα, ως μέρος ενός γενικότερου lifestyle, παρατηρείται όλο και συχνότερα. Στην πραγματικότητα όμως, αυτή η τροποποίηση διατροφικών επιλογών, όταν δεν συντρέχει συγκεκριμένη ανάγκη υγείας, είναι απολύτως αχρείαστη και, φυσικά, δεν στηρίζεται επιστημονικά.

 

Κοιλιοκάκη

Η κοιλιοκάκη αποτελεί τη μόνη περίπτωση υγείας, στην οποία η ανάγκη αποκλεισμού της γλουτένης, είναι καθοριστική για την εξέλιξη της νόσου. Η κοιλιοκάκη αποτελεί ένα αυτοάνοσο πρόβλημα υγείας, το οποίο χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη φλεγμονών κατά μήκος του λεπτού εντέρου. Εμφανίζεται κυρίως σε άτομα με γενετική προδιάθεση και η εκδήλωσή της πυροδοτείται από την πρόσληψη γλουτένης παράλληλα με έναν γενικότερο ανθυγιεινό τρόπο διατροφής. Για τα άτομα που πάσχουν από κοιλιοκάκη, η δίαιτα ελεύθερης γλουτένης αποτελεί τη μοναδική μέθοδο αποκατάστασης του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου, συμβάλλοντας έτσι και στη γενικότερη πρόληψη των επιπλοκών της νόσου.

Περιπτώσεις περιορισμού εκτός κοιλιοκάκης

Πέραν των ανθρώπων με κοιλιοκάκη, ο περιορισμός της γλουτένης προτείνεται και σε μέρος του πληθυσμού που εμφανίζει μία αμφιλεγόμενη παθολογική κατάσταση, γνωστή ως μη σχετιζόμενη με κοιλιοκάκη ευαισθησία στη γλουτένη. Τα συμπτώματα αυτής της ευαισθησίας είναι παρόμοια με εκείνα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου. Τέλος, ο περιορισμός της γλουτένης ίσως κριθεί απαραίτητος από ειδικούς υγείας και σε περιπτώσεις ατόμων με σιδηροπενική αναιμία ή και οστεοπόρωση.

 

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της δίαιτας ελεύθερης γλουτένης;

Κατά την εφαρμογή αυτής της συγκεκριμένης διατροφής προτείνεται και εφαρμόζεται ο πλήρης αποκλεισμός γλουτένης. Δηλαδή αποφεύγεται η κατανάλωση όλων των προϊόντων σίτου, σίκαλης και κριθαριού, όπως ψωμί, φρυγανιές, παξιμάδια, μακαρόνια, κους κους και πλιγούρι. Στον αποκλεισμό συμπεριλαμβάνονται, επίσης, και προϊόντα τα οποία παρασκευάζονται από άλευρα των παραπάνω δημητριακών, όπως αρτοσκευάσματα, κέικ, μπισκότα, πίτες και φύλλα. Όσον αφορά τη βρώμη, μπορεί να καταναλωθεί σε συγκεκριμένες ποσότητες από άτομα με κοιλιοκάκη, ωστόσο αυτό προϋποθέτει να μην υπάρχουν προσμίξεις με άλλα σιτηρά, ενώ είναι καλό να λαμβάνεται υπό παρακολούθηση ειδικού υγείας.

Η κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, συμπεριλαμβανομένων της πατάτας και του καλαμποκιού, οσπρίων, κρέατος, ψαριών, γαλακτοκομικών προϊόντων, αβγών, ελαίων και ξηρών καρπών, καθώς και κάποιων ειδών δημητριακών που δεν περιέχουν γλουτένη, όπως το ρύζι, το κεχρί, το φαγόπυρο και η κινόα είναι επιτρεπτή. Ωστόσο, είναι σημαντικό να ελέγχονται οι ετικέτες των τροφίμων αυτών, ώστε να λαμβάνονται υπόψη πιθανές πληροφορίες σχετικά με την ύπαρξη, ή μη, γλουτένης σε αυτά.  Μάλιστα είναι πολύ πιθανό, τα τρόφιμα αυτά, αν και αρχικά δεν περιέχουν γλουτένη, λόγω της διαδικασίας παραγωγής ή συσκευασίας τους, να έχουν επιμολυνθεί και επομένως να γίνονται πλέον ακατάλληλα για κατανάλωση από άτομα με κοιλιοκάκη. Για τον λόγο αυτό, αλλά και για να καλυφθούν επαρκώς οι ανάγκες θρέψης των ατόμων με κοιλιοκάκη, έχουν παρασκευαστεί ειδικά προϊόντα, όπως αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά, δημητριακά πρωινού, αλμυρά και γλυκά σνακ, τα οποία είναι ελεύθερα γλουτένης. Τα προϊόντα αυτά διαθέτουν ειδική ένδειξη ώστε να αναγνωρίζονται.

 

Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσματα της δίαιτας ελεύθερης γλουτένης;

Μια τέτοια δίαιτα μπορεί να επηρεάσει τον ανθρώπινο οργανισμό με ποικίλους τρόπους:

• Μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια βάρους. Αυτό συμβαίνει επειδή τα τρόφιμα με παρουσία γλουτένης είναι θερμιδικά υψηλότερα συγκριτικά με τα τρόφιμα ελεύθερα γλουτένης.
• Πολύ πιθανό ωστόσο είναι να συμβεί και το αντίθετο. Οι τροφές που δεν περιέχουν γλουτένη, μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση βάρους, καθώς είναι πιθανό να περιέχουν πρόσθετα σάκχαρα ή λιπαρά, ώστε να βελτιωθούν γευστικά.
• Μπορεί να οδηγήσει σε υποθρεψία. Πολλοί από τους σπόρους που περιέχουν γλουτένη, περιέχουν βιταμίνες και ιχνοστοιχεία σε μεγάλες ποσότητες, όπως για παράδειγμα βιταμίνες του συμπλέγματος Β και D₃, σίδηρο και φυτικές ίνες.
• Πολλοί ερευνητές αναφέρουν ότι η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης μπορεί να επηρεάσει τη γνωστική λειτουργία. Η εξ ολοκλήρου απομάκρυνση της γλουτένης από τη διατροφή ίσως οδηγήσει σε μειωμένη πρόσληψη υδατανθράκων, λόγω της άμεσης σχέσης μεταξύ τους, η οποία έχει συνδεθεί περεταίρω με μείωση των γνωστικών λειτουργιών και ανάπτυξη της νόσου Alzheimer. Από την άλλη, η ιδιαίτερα αυξημένη πρόσληψη υδατανθράκων συσχετίζεται με αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα και την ανάπτυξη φλεγμονών. Παρ’ όλα αυτά, χρειάζονται περισσότερες μελέτες προκειμένου να προκύψουν πιο στέρεα συμπεράσματα.
• Τα διατροφικά πλάνα ελεύθερα γλουτένης, φαίνεται να βελτιώνουν σταδιακά την ικανότητα πέψης των γευμάτων, μειώνοντας συμπτώματα συσχετιζόμενα με την δυσπεψία, όπως το φούσκωμα και οι διάρροιες , καθώς και άλλα όπως τα συμπτώματα δυσανεξίας στη λακτόζη.

Η απομάκρυνση της γλουτένης από τη διατροφή ωστόσο, φαίνεται να ενέχει ορισμένους κινδύνους για τα άτομα που δεν εμφανίζουν πραγματικά προβλήματα αφομοίωσής της. Ο πλήρης αποκλεισμός της πρωτεΐνης αυτής, συνεπάγεται την σταδιακή παύση παραγωγής ενζύμων υπεύθυνων για τον μεταβολισμό της. Αυτό έχει ως πιθανό αποτέλεσμα την ενεργοποίηση της δυσανεξίας στη γλουτένη, ακόμα και αν το άτομο δεν είχε αρχικά καμία τέτοια προδιάθεση. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι σε υγιείς οργανισμούς η γλουτένη έχει φλεγμονώδη δράση, επομένως ο αποκλεισμός της θεωρείται περιττός και επικίνδυνος.

 

Βασικά σημεία προσοχής εκτός από τη διατροφή

Για την αποφυγή της επιμόλυνσης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ξεχωριστά σκεύη τόσο για την παρασκευή, όσο και για το σερβίρισμα και την αποθήκευση των τροφίμων χωρίς γλουτένη. Ακόμα, συνίσταται το σχολαστικό πλύσιμο χεριών και σκευών από άτομα με ευαισθησία στη γλουτένη. Τέλος, προσοχή θα πρέπει να δίνεται στα τυποποιημένα προϊόντα, που διατρέχουν κίνδυνο επιμόλυνσης κατά την επεξεργασία τους στα εργοστάσια παρασκευής τους. Για τον λόγο αυτό, κρίνεται απαραίτητο τα άτομα με ευαισθησία να αναζητούν πάντα την ειδική ένδειξη “gluten free“ στο εξωτερικό της συσκευασίας των προϊόντων αυτών, η οποία εγγυάται την καθαρότητα τους ως προς τη γλουτένη.

 

Παράγοντες που αυξάνουν τη δυσκολία υιοθέτησης δίαιτας ελεύθερης γλουτένης

• Η ηλικία εμφάνισης – διάγνωσης ευαισθησίας στη γλουτένη. Η διάγνωση σε μικρή ηλικία, κάνει την υιοθέτηση μιας εξειδικευμένης διατροφής αρκετά ευκολότερη.
• Η συννοσηρότητα. Η παράλληλη ύπαρξη άλλης νόσου που επιβάλλει επιπλέον διατροφικούς περιορισμούς, μπορεί να δυσκολέψει το έργο ατόμων με κοιλιοκάκη.
• Οι συνθήκες ζωής και η έκθεση σε στρεσογόνους παράγοντες που μπορούν να εντείνουν τόσο τα συμπτώματα, όσο και την διατήρηση των περιορισμών.
• Η δυνατότητα άμεσης παρακολούθησης από κάποιον ειδικό γαστρεντερολόγο ή διατροφολόγο (ή ιδανικά και συνδυασμό τους), ώστε το άτομο με ευαισθησία να έχει καταλληλότερη και εξατομικευμένη καθοδήγηση.
• Η υποστήριξη από το περιβάλλον του ατόμου που ακολουθεί ειδική διατροφή, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ευκολία.
• Η διαθεσιμότητα τροφίμων χωρίς γλουτένη στην αγορά, αλλά και οι τιμές πώλησής τους.
• Η διαθεσιμότητα ασφαλών προς κατανάλωση γευμάτων και ποτών σε κέντρα εστίασης, καθώς και η τήρηση των κανόνων ως προς την γλουτένη, από το προσωπικό.
• Η ύπαρξη καλά οργανωμένων συλλόγων – δικτύων υποστήριξης των ατόμων με ευαισθησία και η επαρκής ενημέρωσή τους από αξιόπιστες πηγές, μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο.
• Η παροχή κρατικής οικονομικής μέριμνας για τα άτομα με ευαισθησία στη γλουτένη, ώστε να είναι σε θέση να ανταπεξέρχονται οικονομικά στην αγορά ειδικών προϊόντων, ελεύθερων γλουτένης.

Η ευαισθησία στη γλουτένη είναι ένα υπαρκτό και κρίσιμο πρόβλημα υγείας, που απασχολεί και επηρεάζει σημαντικά όσους εμφανίζουν συμπτώματα δυσανεξίας. Τα άτομα αυτά είναι απαραίτητο να αποκλείσουν πλήρως τη γλουτένη από τη διατροφή τους, προκειμένου να διαχειριστούν αποτελεσματικά την κατάσταση υγείας τους και συνεπώς την ποιότητα ζωής τους. Ωστόσο, οι παράγοντες δυσκολίας είναι πολλοί και γι’ αυτό η υποστήριξη είναι σημαντική.

 

Συμπληρώματα διατροφής από την OLONEA®

Πιστοί στο όραμα μας, δημιουργούμε συμπληρώματα διατροφής για το γαστρεντερικό σύστημα, τα οποία να είναι κατάλληλα για όλους, χωρίς βλαπτικά πρόσθετα, συντηρητικά, αλλεργιογόνα και γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.

Όλα τα συμπληρώματα διατροφής της OLONEA® δεν περιέχουν γλουτένη. Η ένδειξη «Δεν περιέχει γλουτένη» αναγράφεται σαφώς και εμφανώς στο εξωτερικό της συσκευασίας. Καθένας μπορεί να ελέγξει άμεσα, με μια απλή ματιά στο κουτί του προϊόντος, τα συστατικά προκειμένου να βεβαιωθεί για την καταλληλότητα του.

 

 

 

Βιβλιογραφία

1. ΙΔΡΥΜΑ, Τ., Συμβούλιο, Δ., Υπηρεσίες, Σ., Στοιχεία, Ο., Διατροφή, Ε., Πρωτόκολλα, Μ., Ασθενείς, Σ., Εκδηλώσεις, Ε., Συνέδρια, Ά. and Εντέρου, Κ., 2022. Διατροφή – ΕΛΙΓΑΣΤ. [online] ΕΛΙΓΑΣΤ. Available at: <https://www.eligast.gr/%ce%b4%ce%b9%ce%b1%cf%84%cf%81%ce%bf%cf%86%ce%ae/> [Accessed 25 February 2022].
2. Shewry P. What Is Gluten-Why Is It Special? Front Nutr. 2019 Jul 5;6:101. doi: 10.3389/fnut.2019.00101. PMID: 31334243; PMCID: PMC6625226.
3. Biesiekierski JR. What is gluten? J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;32 Suppl 1:78-81. doi: 10.1111/jgh.13703. PMID: 28244676.
4. Jones AL. The Gluten-Free Diet: Fad or Necessity? Diabetes Spectr. 2017 May;30(2):118-123. doi: 10.2337/ds16-0022. PMID: 28588378; PMCID: PMC5439366.
5. Niland B, Cash BD. Health Benefits and Adverse Effects of a Gluten-Free Diet in Non-Celiac Disease Patients. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2018 Feb;14(2):82-91. PMID: 29606920; PMCID: PMC5866307.